O Orhan Galjuš si bijando ano Kosovo ki multikulturaki diz Prizren. O alav so dijele lese kana bijandilo si horahano thaj si lese kotor katar lesko identiteto, a sebepi lesko alav sasa majmanglo ani familija.Mangel sa te dzanel, a kana sasa le panč berš šunelasa radio ko pe familijako kher thaj gndisarela sa kaj palo radio garaven pe manuša save so keren lafi thaj bašalen. Jek give kana mangela sa te dikhel e manušen katar o radio, o aparato pelo ani phuv. O radio ni phagilo, numa sasa kerdo baro sesi so šunda thaj lesko papo thaj phenda lese te mangla te dikhel e manušen katar o radio, zaruri si te dzal ani sikljovni. Agive vov si žurnalisti thaj pal peste si le pobut katar duj milje emituime arija. Leski avgo rasio emisija Ašunen Romalen sasa emituime panda ano 1981 berš ano Studui B ano Beograd. O Orhan sasa jek katar o inicijatora te kerel pe I emisija, a trujal leste lije than thaj majbit romane aktivistora maškar kolende sasa thaj o Dragoljub Ackovoć, save so kerena sa programo sako kurko ko javinake arija sa dzi 1987 berš. Ko kova vakti o Orhan studirilasa žurnalizmo thaj menadzmenti thaj sasa avgo Rom savo so lela sa stipendija katar Titosko fondi baš stipendiribe.
“Mi stipendija sasa sode me dadese duj lovenge leiba thaj sema but garvasjalo, na sebepi o love numa so sema priviligirime.”
O Orhan sasa jek katar o žurnalistora save nimukelasa snimime emisije, numa sakana kerela sa emisije save so dzana sa ano dzivdo. Jek vakti dela sa rapororoa baš Radio Priština, a pal gova gelotar katar i Jugoslavija ani Libija, katar so delsa raporto baš Radio Beograd. Šukrikerindoj so dzanela sa i arabijaki čhib, leski sima thaj o alav so šajsa te ovol vi arapsko vi horahano, katar Arapora sasa lače istardo so kerela sa lese lokeste o raportiribe katar o than. Kana sasa e amerikake atakora upri Libija ko vakti katar libijako prezidenti Gadafi, sasa jek katar o profesionalcira save so dena sa raporti katar gova than.
Dzikaj dela sa raporti katar bilačo hali ani Jugoslavija, o Orhan kerda jek paralela maškar o hali ani Palestina thaj gova sebepi dije le duj otkazora ko jek give. E Srbijengo direktori dija le o otkaz javinate , a e albanijako direktori palo pladne, palo so o Orhan agorsarda o o raporti baš štrajko bokhalipasa katar rudniko ani Trepča. Sasa minsalo kaj putarda bare pučiba, čhinada te dzal ani Holandija kaj so thaj agive dzuvdisaren trujal biš milja Roma thaj Sintora.
“Dikhlo si kaj puterdem teme save so nimangena sa len. Dije man otkaz sose sajdisava mngri bukjaki etika. Sasa man hoši kaj ka ovol maripe thaj nimangava sa te iriv man. Nimangava sa te ovav ki khanikasi rig, nimangava sa te mudarav, a nimangava sa thaj te ovav mudardo. Dije man bilovenge karte katar JAT (Jugoslavijako Aerotransporti) thaj gelem ano 4-to Romengo Sumnalesko kongreso, a pal gova ani Holandija kaj so dzivdisarav thaj akana.”
Ani Holandija sigate lija te kerel aktivitetora. Lija te kerel avogo novine ani romani thaj anglikani ćhib Patrin thaj kerda e jekajekhe alavesa radio savo so ulo kotor katar mediumengo servisi.
“Ani Holandija najsa educirime Roma, najsa pendzarde thaj sasa marginalizirime. Sema minsalo kaj e romenge pučiba trubul te bičalav len dzi manuša save si len asari ani Evropaki Unija.”
Jek katar o manuša katar Evropaki Unija, kasa so o Galjuš kerda lafi si Jacques Delours ex prezidenti ani Evropaki Komisija, savo so halilo kaj si zaruri diso te kerel pe kana ovol lafi baš romani kedin numa nidzanala te preciziril so.
E romane organizaciencar barabar organizirisarda demonstracije sa gola save sebepi o maripe ani nekanutni Jugoslavija so irisarenasa len zorasa katar Germanija thaj katar gova vakti ulo hango golenge save so naštisa te keren lafi thaj gola save so kerena sa lafi numa khoni nišunela sa len ko thana kaj so trubul te oven šunde. Trujal o maripe baš jeka jek nijamora sa e manušenge ani Evropaki Unija kaj so den vi o Roma, aktivno kerela sa buki ko problemengo čhinavibe e našle manušencar thaj baš pajesko nijami.
Orhan Galjuš pe amalencar crdija ani Germanija thaj ani Polska te kerel lafi e Romencar thaj e Sintencar save so ačile dzuvde katar genocide ano Dujto Sumnalesko maripe. Mangla te ovel le dzovapi ko pučipa sar kola 12 milijonora dikhen ko fakto kaj von korkori dzanen pumari historija thaj sose golese nikeren lafi?
Sa gova so dodzanda le čuta le ano filmi Broken Silance (Phago mudripe ) savo si kerdo thaj sikado ano 2013 berš.
“Šundem but paramisa save si phandle golencar ani Ruanda ja Kongo. Jovan Kesar, žurnalisto katar Beograd, hramosarda baš dešuduj milja muslimajenge čheja thaj čhave save katar Bosna thaj Hercegovina si ingjarde ani Kroacija resarinasa te kerel pe lenge asimilacija. Maškar lende sasa vi romane čhave. Koleske khoni ni gndisarela sa.
Nesave Sinte thaj Roma golese ni keren lafi sose gndisaren kaj gova kotor katari historija si tabu tema, a nesave sosi len bare trauma kolestar. Kana bi kerela sa pe historija e Romenge, ka dikhel pe kaj upral o Roma sasa nekobor genocida sar so mukle I Indija. O Čhelalipe so ulo ano Dujto sumnalesko maripe najsa avgo so ule. Pučibe si savo sa lengo dzuvdipe ko kola milja berša? Sose trubulasa te ačon dušel berš ano Khorosan thaj ano Iran thaj dušel berša ano Seldzukstan? Kola si pučiba so si ano filmi.”
O Galjuš phenel kaj ano Kosovo e silken naj len šajdipe te sikljon baš Roma ano Aušvic ja ano logori Jasenovac sose gova naj kotor katari siklanaki programa. Sar dersideibasko manuš romane čhibake ano Univerziteto INALCO ano Pariz, ulavdo kotor katar arija mukela sa e romane kulturake thaj historijake.
“Gova si romani historija thaj trubul te sikljol pe. Avgo drom kana sema ano Aušvic sema šokirimo sose odorigate naj ni jek pakši. Ano Aušvic thaj agive našti dikhel pe pakši. Zaruri si te manga amen. Naj aver. Zaruri si te astara sa o turlipe so kerel jek skladi.”
Dajandimo ki bešljarin, ikerindoj pi brada vastencar kolende so šaj te dikhel pe duj tetovaže jek kaj so si leske dadesi violina motivesa katar indijako bajrako thaj I dujto so si inicijalora katar lesko alav thaj palo alav thaj i bari štembileski angurstik, vakjarel kaj o sumnal si sa so si e Romen thaj golese ko sako than hošisarel pe bahtalo. But phirda sose lesi buki si gasavi thaj si jek kotor latar, si le ano plano te ačadol cra thaj te mukel than e neve generacienge te keren gova so vov šurakerda te kerel.
“Mangav te ovel man jek kher ano Horahanipe , na sose o alav Orhan si horahano, numa sose o Roma činade te anen o majbaro činavipe te ikljon andari Indija. O than Seldzukstan agivesutni Anadolija dikhav le sar than kaj so šaj te preperav.”
Inspiririme katar atmosfera, natura thaj manuša ani Indija, o Orhan si le ko plano te kinel odoringate jek kotor phuv kaj so ka dzuvdisarel, ka hramosarel gilja thaj ka kerel tasvira, sose sar so phenel, odorigate khoni ni pučel ko san. Asaibasa ko agor phenda amenge jek minsa.
“Dzanen li sode si man berša?me sem phuro milja berša. Me sem kova Orhan so gelo katar Indija thaj savo so agive kerel tumencar lafi. Mi čhib si mngri kherutniphuv, a gova si Indija, a Orhanistan dikhav sar phuv mngre plesutne egzistiribase.”
